هر حرکت اجتماعی که به منظور اصلاح جامعه شکل گیرد دو هدف عمده را دنبال می‌کند: نخست، رفع موانع و تخریب ساختارهای نابهنجار؛ و دوم، ایجاد زیربنا‌ها و ساختارهای جدید. آن تخریب و این ایجاد بر مبنای ملاک‌ها و معیارهایی صورت می‌پذیرد که بر اساس آن‌ها حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب شکل می‌گیرد.
انقلاب اسلامی ایران نیز، که پس از به بن‌بست کشاندن حرکتهای اصلاح‌طلبانه توسط پهلوی‌ها با هدف رفع موانع اصلاح و برپایی جامعه‌ای که زمینه‌ساز رشد و تعالی انسان‌ها باشد صورت گرفت، دو هدف اساسی داشت: یکی محو پایه‌های ظلم، ستم، بی‌عدالتی، اختناق و سرکوب؛ و دیگری تصحیح و تشکیل نهاد‌ها و ساختارهای جامعه‌ای متفاوت.
از همین رو، پاسداری از آزادی‌های فردی و اجتماعی در برابر توسعه‌طلبی گروههای فشار و سلطه‌طلبی حکومت، از جمله مهمترین دغدغه‌های فکری و عملی رهبران و فعالان انقلاب بود. از دیگر سو، انقلاب اسلامی، مانند هر نهضت اصلاح‌طلبانه دیگر، با توطئه‌ها و دسیسه‌های داخلی و خارجی که یا در جهت ویرانی نظام نوپای جمهوری اسلامی و یا در جهت کسب و بسط منافع گروهی یا فردی قدرت‌طلبان و سیطره‌جویان صورت می‌پذیرفت، مواجه بود.
نخستین سالهای تاریخ ایران پس از انقلاب پر است از مشکلات کوچک و بزرگی که هر روز در گوشه و کنار این سرزمین پهناور بروز می‌کرد. در چنین شرایط فکری و اجتماعی بود که طی سالهای۱۳۵۷-۶۰ بحث «آزادی، هرج و مرج و زورمداری» از عمده‌ترین مسایل روز شد.
شایان توجه اینکه با توجه به کثرت سازمان‌ها، احزاب و گروههای سیاسی بزرگ و کوچک در کشوری که تازه از اختناق رسته و جامعه‌ای که تازه طعم آزادی را چشیده بود، در بسیاری از موارد ابراز عقاید سیاسی را به مرز شایعه‌پراکنی، تشویش اذهان و نشر اکاذیب می‌کشانید و جو سیاسی را گاه به حد‌ی آلوده و ملتهب و پرتشنج می‌ساخت که امکان بازشناخت واقعیت از توهم، غوغاگری از انتقاد، و حق از باطل را از شهروندانی که در نخستین تجربة زندگی آزادانه قرار داشتند، سلب می‌کرد.
چنین بود که انجام جلسات مناظره که در آن احزاب گوناگون رو در روی یکدیگر و با صراحت و شفافیت به توضیح مواضع خود بپردازند ضرورت پیدا کرد. هنگامی که «سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی» تصمیم گرفت در این زمینه نقش بایسته خود را ایفا کند، آیت‌الله دکتر بهشتی، که هم از رهبران انقلاب و طراحان نظام و هم دبیر کل حزب جمهوری اسلامی بود، با وجود مشغله‌های روزمره فراوان، دعوت را پذیرا شد.
سابقه شرکت دکتر بهشتی در این‌گونه جلسات اما، به سال‌ها پیش از وقوع انقلاب اسلامی بازمی‌گشت. دانشجویان ایرانی دهه ۱۳۴۰ ش که در اروپا مشغول تحصیل بودند بخوبی به یاد می‌آورند که وی به تأثیر و اهمیت جلسات گفتگوی صادقانه و شفاف باوری ژرف داشت و در جلسات متعدد، چه با اندیشمندان ادیان و مکاتب فکری دیگر و چه با فعالان و رهبران گروههای سیاسی ایرانی مقیم اروپا، شرکت می‌کرد.
آنچه در تمامی این مناظره‌ها و گفتگو‌ها، و از جمله در جلسات مناظره‌ای که متن آن‌ها را در این کتاب خواهید خواند، جلب توجه می‌کند، انصاف و متانت در گفتگو، در عین صلابت و شفافیت در تبیین دیدگاه‌ها و مواضع از سوی دکتر بهشتی است.
همان گونه که در ابتدای جلسه اول آمده است، گروههای سیاسی که حیات خود را در گرو غوغاسالاری و جنجال‌آفرینی می‌دیدند از شرکت در این مناظره‌ها سر باز زدند. فاجعه انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی که تنها چند ماه پس از پخش این مناظره‌ها رخ داد، روشنگر این واقعیت است که غوغاسالاران وجود فردی مانند دکتر بهشتی را که با تکیه بر توانایی‌های شگرف خود در مدیریت حرکتهای اجتماعی، اندیشه نظاممند، ایمان ژرف به توانایی دین در اداره جامعه و عشق به خدمت به مردم ستمدیده این مرز و بوم، در جهت تحقق آرمانهای بزرگ و آرزوهای دیرینه آنان تلاش می‌کرد، برنتافتند و پس از شکست امواج پیاپی تهمت و افترا، حذف او را تنها راه نجات خود یافتند.
همانطور که در پیشگفتار کتاب آمده است، انگیزه بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های آیت‌الله شهید دکتر بهشتی از انتشار متن گفتگوهای این جلسات مناظره، افزون بر آشنا ساختن نسل جدید جامعه ایران با افکار و اندیشه‌های دکتر بهشتی، پرتوافکنی بر بخشهای فراموش شده‌ای از تاریخ نهضت مردم ایران بوده است. شایان ذکر است که تعداد جلسات مذکور پنج جلسه بوده است، اما در این کتاب فقط دو جلسه آمده است. این بنیاد پس از دو سال تلاش پیگیر از طرق گوناگون جهت به دست آوردن نوارهای جلسات باقیمانده از آرشیو سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، همچنان ناکام ماند. لازم به یادآوری است دکتر بهشتی بنابر رویه خود برای شرکت در این گونه جلسات، از قبل، رئوس مطالب بحث خود را مکتوب و در حین جلسه نیز سؤ‌الات و یا انتقادات مطروحه دربارة بحث خود و همچنین انتقاداتش بر مباحث مقابل را نیز یادداشت می‌نمودند. تا در خلال همان جلسه و یا در جلسة بعد به آن موارد بپردازند. جالب آنکه ایشان برای پاسخگویی به مباحث مطرح شده در این میز گرد، بسیاری اسناد و مدارک مختلف را جمع آوری و دسته بندی کرده بودند، تا ضمن ارائه بحث مورد نظر، اسناد گفتار خویش را نیز عرضه نمایند. آن یادداشت‌ها در اختیار بنیاد نشر است که به عنوان نمونه چند گراور از آن‌ها را به ضمیمه همین کتاب برای ملاحظه آمده است.
