اما ناگهان تمدن سقوط کرد...

ایستر جزیره ای است در اقیانوس آرام جنوبی که امروزه به دلیل مجسمه های بزرگ سر انسان شهرت جهانی دارد. اما تمدنی که این مجسمه ها را ساخته و حتی خط مخصوص به خود را داشته به دلیل استفاده نامناسب و بیش از ظرفیت از منابع خود صدها سال پیش سقوط کرد.

غرض از نوشتن سرنوشت ایستر روایت بحرانی نیست که چند هزار کیلومتر دورتر از ما رخ داده است، نه؛ بحران خیلی به ما نزدیک تر است. همین چند روز پیش بود که سیل در لنگرود میلیون ها ریال خسارت به بار آورد. البته سیل دیگر واژه ناآشنایی برای ما نسیست. در چند سال گذشته بارها و بارها چنین حوادثی قدرت طبیعت را به رخ ما کشیده است. یک روز مازندران یک روز گیلان. مشکل اما به همین جا ختم نمی شود. رانش زمین در مناطق کوهستانی است که هر از گاهی خبر ساز می شود.

هر چند بحران با کرشمه های خود هر روز بیش از پیش خودنتمایی می کند. اکا انگار چشمان با حیا مسئولین نجیب ما اصلا تمایلی به دیدن این عروس اشوه گر را ندارند، عروسی که انگار فتنه ها در سر دارد.

حقیقت تلخ

در چند سطری که در ادامه خواهد آمد کوشیده ام بخشی از این بحران را بنگارم. شاید برای دست به کار شدن مسئولان و مردم و شاید هم برای بایگانی شدن در تاریخ، تا گواهی باشد برای آیندگان که ما بیدار بودیم.

بحران به وجود آمده چند نمود اصلی دارد؛ سیل، رانش زمین، از بین رفتن لایه های حاصلخیز خاک و از بین رقتن طبیعت (جنگلها، مراتع و ...).

در زیر به چند علت از دلایل اساسی این مشکلات می پردازم.

کشت وسیع گندم در ییلاق ها

کشتزارهای وسیع گندم هر چند منافعی را به مردم منطقه می رساند و موجب بهبود زندگی آنان میشود، اما رد دراز مدت قطعا به منافع آنها لطمه خواهد زد، چرا که گندم در ماه های گرم و کم باران (بهار و تابستان) کشت می شود. بنابراین در پاییز و زمستان که ریزش های جوی شدید است، کشتزارهایی که دیگر فاقد پوشش گیاهی هستند نمی توانند آب های سطحی را جذب کنند که این مسئله از دلایل اصلی سیلاب ها است. همچنین چون خاک بدون پوشش گیاهی محافظی ندارد به راحتی شسته می شد وبخش های حاصلخیز خود را از دست می دهد.

بایر ماندن زمین های عمومی (منابع طبیعی)

زمین های زیادی در کوهستان های گیلان وجود دارد که تحت نظارت اداره کل منابع طبیعی است اما بایر و بلا استفاده مانده اند. زمین هایی که فاقد پوشش گیاهی هستند و توانایی جذب روان آب ها را ندارند که باز هم یکی از عوامل اصلی سیل در منطقه است. دیگر نیازی به توضیح نیست که چگونه باران باعث شسته شدن خاکی می شود که برای ایجاد آن صدها سال زمان نیاز است. همچنین بایر ماندن این زمین نوعی استفاده نامناسب از ظرفیت های این منابع ارزشمند است.

آتش سوزی عمدی یا سهوی در جنگل ها

سالانه هزاران درخت در آتش سوزی جنگل ها از بین می روند. برخی از این آتش سوزی ها سهوی و یا به علل طبیعی رخ می دهند اما برخی دیگر عمدا برای ایجاد باغ چای رخ می دهند.

قطع درختان

درختان به دلایل مختلفی در خطر قطع شدن قرار دارند. بخشی از درختان توسط قاچاقچی های چوب قطع می شوند و بخشی دیگر برای تولید ذغال نابود می شوند و درختانی هم برای تامین سوخت جنگیل نشین ها استفاده می شوند.

نابودی مراتع

چرای بیش از حد دام ها در مراتع از عوامل مهم نابودی پوشش گیاهی در مناطق مختلف گیلان است که خود زمینه سست شدن خاک را ایجاد می کند.

استخراج معادن

اگرچه معادن با ایجاد فرصت های شغلی به اقتصاد جامعه کمک می کند و مناع مورد نیتز صنایع را فراهم می آورد، اما نباید از مشکلاتی که ایجاد می کند به سادگی گذشت. از بین بردن پوشش گیاهی، نابودی خاک و حتی انفجارهای استفاده شده در معادن از عواملی هستند که در رانش زمین نقش دارند.

و اما راه حل های پیشنهادی

1- تبدیل کشتزارهای گندم به باغ هایی که در فصل های پر بارش (پاییز و زمستان) هم بتواند از خاک محافظت کند.

2- کاشت درخت در زمین های منابع طبیعی:  به این صورت که این زمین ها به صورت مدت دار به افراد بومی و یا سایر افراد متقاضی اجاره داده شود و این افراد در زمین ها درختانی مثل گردو و فندق و سایر درختان مناسب با محیط بکارند و در ازای آن تا مدتی اجازه برداشت محصولات را داشته باشند. (مثلا 15 سال پس از بازدهی درختان)

3- ساخت هتل و اقامتگاه ها در مناطق کوهستانی راهی برای حفاظت از محیط زیست: در سراسر دنیا هتل ها در مناطق سرسبز، جنگلی، کنار دریاچه ها و... ساخته می شوند. اما در کشور ما با شعار حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی به سادگی از کنار این فرصت های اقتصادی و اشتغال زا می گذریم. در حالی که این کار نه تنها موجب از بین رفتن محیط زیست نمی شود بلکه باعث پالیداری منابع طبیعی هم می شود.

در واقع زمانی که اشتغال و درآمد اهالی منطقه گردشگری گره بخورد؛ آنگاه خود اهالی برای حفظ این منابع تلاش خواهند کرد و آسیب رساندن  به این منلبع را آسیب رساندن به دارایی های خود می بینند. به عبارت ساده در این سیستم به جای کسب درآمد از طریق تخریب محیط زیست از طریق حفظ آن درآمد کسب خواهد شد.

سخن پایانی

درپایان امیدوارم همه ما چه مردم و چه مسئولین برای حل این بحران کاری بکنیم. البته نمی دانم این یک خوش خیالی کودکانه است و یا یک ایده واقع بینانه؛ ولی هر چه که هست اصلا دوست ندارم داستان ما داستام مردم جزیره ایستر شود.